Als er iets speelt in de wereld, laat het dan vooral de kinderen zijn

Vanwaar de interesse voor dit onderzoekstopic?
Marieke Coussens: “Spel en spelen wordt vaak onvoldoende serieus genomen. Wellicht door het ongedwongen karakter van spelen, wordt het belang ervan onderschat. Het is een essentieel onderdeel in en kinderleven dat ook noodzakelijk is voor hun ontwikkeling. Via spel leren kinderen verschillende zaken aan zoals doorzettingsvermogen, motorische ontwikkeling, sociale vaardigheden … Maar nóg essentiëler is: ze worden er gelukkig van! En geef toe, wie wil nu geen onderzoek doen naar een onderwerp waar kinderen gelukkig van worden (lacht).”

Bracht het coronatijdperk het recht op spel het in gedrang?
Marieke: “Het waren niet de gemakkelijkste tijden en dat zal nog wel even zo blijven. Daarom moet er voorrang komen om alle kinderen aan het spelen te zetten. Vanuit dit gedachtegoed is P4Play ontstaan: om onderzoek te doen naar de mogelijkheden om ook kinderen met een beperking (hetzij fysiek, pathologisch of in kansarmoede) te doen spelen.”

Er zijn te weinig spelen die zich specifiek richten op die diverse doelgroep dan?
Marieke: “Klopt. Vaak zijn de spelen voor kinderen met een beperking of uit kansarme milieus te specifiek gericht op de groep van kinderen met een fysieke beperking. Wellicht omdat deze beperking het meest zichtbaar aanwezig is. Onterecht, want er zijn evenveel kinderen met mentale en/of emotionele beperkingen. Met dit breed spectrum wordt te weinig rekening gehouden en dat belemmert de ontwikkeling van de spelen.”

Bestaat er al gelijkaardig onderzoek van waaruit jullie kunnen vertrekken?
Marieke: “Er is zeer weinig onderzoek naar spel en spelen voor kinderen met een beperking of uit kansarme situaties voorhanden. Bovendien schiet het weinige onderzoek dat er al is, tekort in het betrekken van de doelgroep. Het is van cruciaal belang de kinderen van meet af aan te betrekken bij het onderzoek om de noden voldoende helder te krijgen en zo tot bruikbare onderzoeksresultaten te komen.”

Welke uitdagingen liggen er nog?
Marieke: “In het werkveld bestaat de uitdaging erin dat spelend leren ingezet wordt voor kinderen met een beperking en uit kansarme milieus. Kinderen die in therapie gaan, worden vaak basiscompetenties – kleren aandoen, rekenen, taal, met mes en vork eten … – aangeleerd terwijl hun vraag daar niet ligt. Kinderen leren makkelijker aan als je inspeelt op hun eigen leefwereld en door het speels aan te pakken. Nu heerst nog de mentaliteit dat als er niet ingezet wordt op leren pur sang, ze de achterstand niet zullen inhalen. Maar dankzij spel kan zoveel meer geleerd wordt en bovendien helemaal op vraag en maat van het kind. Spel en spelen moeten er voor iedereen zijn: voor kind, jongere en zelfs familie. Maar helaas is er niet maar één beperking en is er bijgevolg ook niet maar één oplossing.”

“De kernuitdaging voor ons als onderzoekers ligt er nu nog in om dit tot in het werkveld te brengen. Maar ook zij zitten met interne uitdagingen waardoor ze niet altijd de tijd hebben om onderzoeksresultaten te bekijken en te implementeren. Het uiteindelijke doel is om meer spelmomenten samen met alle kinderen – met en zonder beperkingen – te creëren. De door ons ontwikkelde spelen zouden thuis, op school of in de gemeenschap perfect ingezet kunnen worden. ”

Waaruit bestaat het plan van aanpak dan?

Marieke: “Er is nog geen concreet plan van aan pak, maar wel een duidelijk overzicht van de obstakels die we tot opportuniteiten willen omturnen. Om te beginnen is er de nood aan een nationaal beleid dat samenwerken vergemakkelijkt en een overkoepelend toezichthouder aanstelt. Iemand die het onderzoek en de projecten in goede banen kan leiden en het geheel continue evalueert. Momenteel werkt iedereen vooral lokaal en de koepel daarboven lijkt meteen al artikel 31 recht op spel te zijn binnen het Universeel Verdrag voor de Kinderrechten. Idealiter is er een commissie spel en spelen op subniveau.”

Hopelijk is er wel ergens een gemene deler te vinden?
Marieke: “Ja hoor, zo is risicovermijding iets wat regelmatig terugkeert binnen spel en recreatie voor kinderen en jongeren met een handicap. En dit in alle beschouwde omgevingen: thuis, onderwijsinstellingen, de gebouwde én de natuurlijke omgeving. Het is absoluut goed dat er bepaalde risico’s vermeden worden, maar ook voor deze doelgroep is het van belang om hen zelf met risico’s te leren omgaan. Want leren gaat nu eenmaal met vallen en opstaan.”

Waar gaan jullie de focus op leggen?
Marieke: “Op dit moment wordt er gevraagd meer aandacht te geven naar de ervaring en behoeften van kinderen of jongeren met cognitieve* beperkingen of handicaps, communicatieproblemen, gehoorproblemen, visuele problemen en meervoudige beperkingen. Zij staan dan nu ook bovenaan de agenda.”

Jullie onderzoek is afgerond, al blijkt er nog een lange weg te gaan. Maar je enthousiasme verraadt het licht aan het einde van de tunnel.
Marieke: “Helemaal correct. Het COST-project op zich is afgerond met als direct resultaat P4Play. Daarbinnen loopt momenteel dus nog het onderzoek naar de eerder genoemde 4P’s die de obstakels in spel en spelen voor kinderen met een beperkingen proberen weg te werken. Zo zie je in dit filmpje de LUDI school in Nederland. Daar brengen ze kinderen en onderzoekers samen zodat er meteen feedback is op de al ontworpen spelen. Stap voor stap zoeken we naar oplossingen voor iedereen zodat P4Play er uiteindelijk voor zal zorgen dat elk kind ongeacht zijn of haar achtergrond, het verdiende recht op spelen krijgt.”

Marieke: “De lange weg die nog te gaan is, is een mentaliteitswijziging in onze samenleving die echt inclusief is. Daarnaast moet er op beleidsniveau iets gaan gebeuren om dit alles gedragen te zien. Binnen het onderzoeksdomein dient ons onderzoek nu als basis om het concreet te gaan aanpakken. Zo bestaat bijvoorbeeld al heel wat onderzoek naar risicovol spelen waaruit dan hands-on tools voor het werkveld en ouders uit voortgekomen is of ontwikkelden we een spelkoffer voor kinderdagverblijven voor het onderzoek Samen Sterker in Spel.