7 redenen voor een duurzame verpakking. Wat zijn de valkuilen?

De planeet ervaart een groeiend tekort aan grondstoffen, terwijl de wereldbevolking net blijft aangroeien. Sommige prognoses spreken van 10 tot 12 miljard mensen op deze planeet tegen 2050. Het overgrote deel van de grondstoffen ging vroeger vooral naar het westen. Ondertussen groeit in andere delen van de wereld de koopkracht van de bevolking, die dus ook meer consumeert en verpakkingen gebruiken. 

Deze grondstoffen halen we uit de planeet, het zijn fossiele grondstoffen waarvan de bronnen niet onuitputbaar zijn. Ooit zullen grondstoffen ‘op’ zijn, nu al zijn sommige grondstofvoorraden al heel schaars. 

Het alternatief voor fossiele grondstoffen zijn de onuitputbare ‘hernieuwbare’ grondstoffen. Dit zijn vooral hout en plantaardige producten. Maar ook deze hernieuwbare bronnen vragen veel energie en tijd om te groeien. We moeten dus bijgevolg zorgvuldiger en zuiniger omspringen met het gebruik van energie en materialen.

We zijn met véél mensen op de wereld, met zoveel activiteiten die impact hebben op de planeet. De planeet kan deze impact echter niet meer dragen. Door emissies warmt de aarde op. Het klimaat verandert met rampen tot gevolg, zoals overstromingen, bosbranden, droogte, sterfte van fauna, flora… en tenslotte wordt de mens zelf ook getroffen.

Daarbij is de mens een nestbevuiler. Eeuwenlang stortten we ons afval in de natuur, wat elders ter wereld nog massaal gebeurt. Onze eigen buurten kreunen onder zwerfvuil. Rivieren overal ter wereld zijn letterlijk de enige afvalstroom van miljoenen mensen, waardoor ze levensloze riolen worden en er in de oceanen een ‘plastic soup’ ontstaat.

Om bovenstaande uitdagingen aan te gaan, zijn afspraken op wereldschaal nodig. De Verenigde Naties zetten in op een beperking van de opwarming van de aarde, dus een beperking van emissies. De Europese Gemeenschap en zijn naties concretiseren dit in afspraken, ook wat verpakkingen betreft.  We worden dus verplicht om duurzamere verpakkingen te gebruiken.

Enkele voorbeelden van deze ambities:

• Tegen 2025 moeten alle verpakkingen herbruikbaar, recycleerbaar of biologisch afbreekbaar zijn. (Green Deal, 2020)
• Tegen 2025 moeten 65% van alle verpakkingen recycleerbaar zijn. Tegen 2030 is dit 70%. (Europese verpakkingsrichtlijn 1994/62/EC)
•  Tegen 2025 moeten alle eenmalige PET-drankflessen minimaal 25% recyclaat bevatten. Tegen 2030 is dit 30% (Richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik 2019/904)
•  Tegen 2025 moeten alle plastic verpakkingen en single used plastics (SUP) worden herbruikbaar gemaakt waar mogelijk, en altijd recycleerbaar. (100% tegen 2030)
•  Tegen 2029 moeten 90% van de eenmalige drankflessen worden ingezameld. (Richtlijn kunststoffen voor eenmalig gebruik 2019/904, 2019)

Het merendeel van de consumenten is zich bewust van de uitdagingen en wil er ook iets aan doen. Uit het onderzoek ‘Hack the Pack’ van Arteveldehogeschool blijkt dat 70% van de ondervraagden ‘af en toe’ tot ‘altijd’ bewust voor een duurzame verpakking kiest. 48% wil zelfs zijn vertrouwde merk inruilen voor een ander, indien deze verpakking duurzamer is. 

Duurzaamheid is dan ook sedert enkele jaren een nieuwe vereiste bij het ontwerpen van verpakkingen. Het wordt zelfs als marketinginstrument gebruikt. Boodschappen over duurzaamheid verhogen de verkoop van het product.

In België is de producent van een product zelf verantwoordelijk voor het inzamelen van de verpakking . Klinkt als onbegonnen werk? Ze doen dit uiteraard niet individueel, maar hebben zich verenigd in ‘Fost Plus’. Deze organisatie organiseert samen met partners de inzameling en afvalverwerking van huishoudelijk afval zoals PMD, papier, glas, restafval… Voor deze diensten betaalt de producent per verpakking een bijdrage aan Fost Plus.

Deze bijdrage is variabel volgens de kost van een goede afvalverwerking van die verpakking. De bijdrage voor een verpakking die enkel verbrand kan worden is dus hoger dan een verpakking die heel goed gerecycleerd kan worden. Een goede stimulans voor de producenten om hun verpakkingen te verduurzamen!

Stilaan geraakt iedereen overtuigd van het nut om verpakkingen duurzamer te maken. De industrie is in hoog tempo op zoek naar innovaties in materialen uit onder andere hernieuwbare bronnen, of die minder schadelijk zijn, of veel beter recycleerbaar.

Ook worden afvalsorteercentra uitgerust met hightech infrastructuur zodat verpakkingen beter herkend worden en in de juiste afvalstroom terecht komen. Artificiële intelligentie vindt zijn ingang en biedt kansen om verpakkingen beter te scheiden. In het ‘Holy Grail’-project werken verschillende merken en stakeholders samen met de ambitie om elke verpakking te voorzien van een onzichtbaar digitaal patroon. Het lijkt op een onzichtbare QR-code over de hele verpakking. Optische scanners kunnen de unieke code van elke verpakking uitlezen en heel selectief sorteren. 

Dit alles leidt tot meer en veel zuivere afvalmateriaalstromen, met kwalitatievere recylagemogelijkheden. 

Als besluit ga ik nog even in op de transitie van een liniaire economie naar een circulaire economie. In een liniaire economie halen we fossiele grondstoffen uit de planeet en maken we er materialen en producten mee. Na consumptie van het product, gooien we het weg en verbranden we het als afval. Traditionele verpakkingen zijn een typisch product van de liniaire economie: onze schaarse grondstoffen worden dus na éénmalig gebruik waardeloos en gewoon verbrand.

In een circulaire economie willen we de grondstoffen steeds opnieuw herbenutten in verschillende levenscyclussen van producten. We willen het product zelf zoveel mogelijk hergebruiken en delen met anderen. Is het product kapot, we herstellen het. Is dat onmogelijk, misschien zijn de onderdelen nog bruikbaar. En als dat niet meer lukt kunnen we de materialen recycleren als grondstof voor nieuwe producten.

Het is duidelijk dat we verpakkingen volgens een circulaire economie moeten ontwerpen. We spreken ook over de 3R-ontwerpstrategie.

• Reduce: vermijden van verpakkingen en verminderen van materiaal
• Reuse: verpakkingen hergebruiken
• Recycle: verpakkingsmaterialen recycleren

1. Een verpakking heeft een functie!
Een verpakking heeft heel wat functies! We denken meteen aan transport, bescherming, houdbaarheid, informatie en marketing, maar ook andere zoals beleving, beveiliging en gebruiksgemak… kunnen belangrijk zijn.
Materiaal weglaten, je kan dat maar tot op een bepaald niveau. Daaronder verlies je functionaliteit. Je moet zoeken naar het ideale momentum tussen oververpakt en onderverpakt.

• Vlaanderen Circulair (z.d.). De circulaire economie anders uitgelegd. https://vlaanderen-circulair.be/nl
• Europees parlement (2019). DIRECTIVE (EU) 2019/904. https://eur-lex.europa.eu/eli/dir/2019/904/oj
• European Plastic Pact (2022). Frequently asked questions. https://europeanplasticspact.org/faq/
• MCC Verstraete IML (2021). Sustainability. https://www.verstraete.mcclabel.com/en/sustainability
• Vermeulen, L., Van Damme, K. & Calis, B. (2020). Wegwijs in duurzame verpakkingen. HackthePack: onderzoeksrapport consumentenbevragingen 2019-2020. Arteveldehogeschool.